ĐẶNG NAM
Trong lĩnh vực bảo vệ
trẻ em của Thuỵ Điển đã đạt được nhiều thành quả. Vấn đề này, nước ta và
Thuỵ Điển đã hợp tác và mở ra triển vọng khả quan. Tháng 5/2004, Việt
Nam và Thụy Điển đã kí hiệp định song phương về con nuôi. Trung tâm nhận
con nuôi quốc tế Adotion Centre (AC) của Thuỵ Điển đã mở văn phòng đại
diện Dự án tại thành phố Hồ Chí Minh, có cộng tác viên tại Hà Nội, và
hợp tác với 10 tỉnh. Con nuôi Việt Nam đầu tiên đến Thụy Điển vào năm
1990, đến nay tại Thuỵ Điển đã có 1.200 trẻ em các nước được nhận làm
con nuôi.
AC đang hợp tác với Việt Nam thông qua các dự án được
triển khai 15 năm qua: a) Phòng ngừa trẻ em bị tách khỏi cha mẹ; b)
Giáo dục trẻ em và thanh niên đang sống tại các Trung tâm (dự án 5 năm
về dạy nghề cho 100 trẻ em tại Trung tâm Ba Vì); c) Cải thiện điều kiện
sống tại các trung tâm nuôi trẻ tập trung (tập huấn cán bộ, hỗ trợ thức
ăn, xây nhà, nâng cấp cơ sở vật chất, khám xét nghiệm HIV/AIDS, chăm sóc
sức khoẻ).
AC phối hợp với Hội Liên hiệp Phụ nữ ở một số địa
phương trong các hoạt động: Dạy nghề, giáo dục, làm kinh tế, đào tạo
lãnh đạo phụ nữ. Đã có 38.000 phụ nữ được đào tạo trực tiếp và gián
tiếp, 300.000 trẻ em được hưởng lợi, 15 trẻ em tìm được việc làm. Dưới
đây xin giới thiệu một số điều luật, biện pháp và mô hình bảo vệ trẻ em
của Thuỵ Điển.
Tư pháp người chưa thành niên
Trẻ dưới 12 tuổi gây lỗi, gây hại thì bố mẹ không
phải bồi hoàn nếu đã đóng bảo hiểm. Nếu không có bảo hiểm, trẻ bị ghi
lỗi và phải bồi hoàn khi trưởng thành. Trẻ dưới 15 tuổi không bị xét xử
tại toà. Thuỵ Điển có các toà Hình sự, Dân sự (2 toà có quyền ra bản
án) và toà Hành chính (không ra bản án mà ra các quyết định). Không có
thẩm phán chuyên trách từng vấn đề mà họ được luân chuyển về các toà sau
thời gian nhất định. Không có toà án chuyên về trẻ em nhưng có các thẩm
phán chuyên biệt về các vụ trẻ em. Với trẻ em dưới 12 tuổi, các hành vi
phạm pháp chỉ coi là các hành vi xã hội và sử dụng biện pháp giáo dục
nên cảnh sát không tham gia quá trình điều tra mà do cán bộ xã hội thực
hiện. Họ tìm hiểu những vấn đề liên quan đến trẻ (gia đình, xã hội, nhà
trường) và đưa ra kế hoạch giáo dục để điều chỉnh hành vi của đứa trẻ.
Có hai bộ luật xã hội cơ bản, chiểu theo 2 luật này
không có các bản án mà chỉ ra các quyết định: a) Luật về hệ thống dịch
vụ xã hội, áp dụng cho trẻ em, người già, người khuyết tật. Biện pháp áp
dụng là các kế hoạch và các quyết định điều chỉnh liên quan đến nhiều
đối tượng thi hành và nhiều biện pháp được áp dụng. Ví dụ, chăm sóc thay
thế cho trẻ em, giám sát quá trình chăm sóc thay thế… b) Luật chăm sóc
trẻ em và người trẻ tuổi.
Thực hiện 2 luật cơ bản này có 3 hệ thống đảm
nhiệm: a) Cảnh sát: Điều tra chứng cứ và quá trình điều tra bắt buộc
phải thông báo cho cán bộ xã hội; b) Cán bộ xã hội giữ vai trò trung
tâm: Điều tra xác định chứng cứ, lên kế hoạch phục hồi hoặc hỗ trợ, trực
tiếp hoặc điều phối việc cung cấp các dịch vụ điều trị, phục hồi; c)
Bác sĩ chăm sóc y tế, chữa bệnh, thông báo những vấn đề về sức khoẻ của
trẻ cho cán bộ xã hội. Giữa 3 hệ thống có sự phân công chuyên môn và có
cơ chế phối hợp cụ thể theo luật định.
Quá trình ra quyết định thực hiện kế hoạch phục hồi,
hỗ trợ có mối quan hệ chặt chẽ giữa cán bộ xã hội; gia đình thay thế,
trung tâm chăm sóc và bố mẹ đẻ.
Trong trường hợp bố mẹ đứa trẻ không đồng ý với kế
hoạch chăm sóc, điều chỉnh đứa trẻ (có hoàn cảnh đặc biệt) do cán bộ xã
hội đưa ra, kế hoạch phải được trình lên toà Hành chính để ra quyết định
(phán quyết) và bắt buộc thực hiện. Mọi phiên toà hành chính cho các
trường hợp này đều phải có luật sư – do nhà nước trả tiền thuê.
Trong trường hợp bố mẹ và đứa trẻ có mâu thuẫn, cần có hai luật sư, một luật sư giám hộ cho đứa trẻ.
Có 3 hệ thống giám sát các hoạt động mạng lưới nói
trên: a) Hệ thống toà án và thanh tra; b) Giám sát của người dân; c) Uỷ
ban quốc gia về y tế và phúc lợi xã hội (do Quốc hội trả lương, độc lập
và giám sát các hoạt động của bộ tương ứng).
Nội dung giám sát: Sử dụng nguồn ngân sách, trách nhiệm người dân.
Về trẻ vi phạm pháp luật, chia ra hai độ tuổi:
Từ 12 đến 15 tuổi. Cảnh sát có thể tham gia quá trình
điều tra trong những trường hợp nhất định; nhân viên xã hội đóng vai
trò chính. Quá trình này có thể ghi âm, ghi hình.
Từ 15 đến 18 tuổi. Nguyên tắc chung là không đẩy trẻ
vào nhà tù (trừ trường hợp đặc biệt). Nếu trẻ phạm tội, cần cách li khỏi
cộng đồng, trẻ được đưa vào các “Trường thanh niên” (hệ thống trường
này đã đóng cửa vào những năm 1970). Hiện Thuỵ Điển còn 02 trung tâm cho
những trẻ em phạm tội nặng (tập trung khoảng 50 em) trước khi đưa vào
nhà tù người lớn. Những trung tâm này bị Uỷ ban quyền trẻ em của LHQ phê
phán.
Thuỵ Điển có 80 trung tâm chăm sóc trẻ làm trái pháp luật. Có 02 loại trung tâm:
a) Các nhà – trung tâm đóng (close house). Quy mô nhỏ
thì mỗi nhà có khoảng 5-6 trẻ; quy mô lớn thì mỗi trung tâm có khoảng
30 trẻ/150 nhân viên chăm sóc, quy chế chăm sóc ở các trung tâm này rất
cụ thể.
b) Các trung tâm – nhà mở (open house) theo mô hình gia đình (5- 6 trẻ/01 người nuôi).
Cả trung tâm mở và đóng, các kế hoạch chăm sóc, phục
hồi đều do các cán bộ xã hội thực hiện. Có những kế hoạch riêng cho trẻ
cá biệt, ngỗ ngược và cũng có những kế hoạch cho nhóm trẻ có cùng vấn
đề. Trẻ được chăm sóc theo quy trình chuyển từ trung tâm đóng sang trung
tâm mở để trẻ có thể hoà nhập. Quyết định cách li được áp dụng cho trẻ
em dưới 18 tuổi, thời gian từ 8 tuần đến 4 năm. Nếu bị kết án trên 4
năm, trẻ có thể chuyển đến nhà tù, tuy nhiên các trường hợp này rất hạn
chế.
Trẻ 15 tuổi chịu trách nhiệm hình sự và chịu trách
nhiệm trước bản án. Kiểm sát viên có quyền quyết định có đưa trẻ ra
trước toà hay không. Có một số hình phạt được áp dụng như phạt tiền cho
nợ đến khi trưởng thành trả bằng hình thức lao động công ích từ 20 đến
100 giờ. Nếu trẻ không đồng tình với kế hoạch chăm sóc, phục hồi do cán
bộ xã hội đưa ra có thể quay lại toà để xét lại hoặc lựa chọn hình thức
khác nhưng vẫn phải do toà ra quyết định (lưu ý đây không phải là bản
án đối với trẻ). Các biện pháp được sử dụng chủ yếu là hình thức gia
đình thay thế.
Hệ thống bảo vệ trẻ em
Năm 1902, Luật Trẻ em đầu tiên được ban hành, chủ yếu
về bảo trợ trẻ em. Từ 1924 đến 1960, nội dung của Luật chủ yếu về phúc
lợi trẻ em. Những năm 1970, tập trung 3 vấn đề: Chăm sóc trẻ em, phòng
chống nghiện hút và hỗ trợ người nghèo.
Những thông tin và báo cáo cho hệ thống bảo vệ trẻ em
đến từ hai nguồn: a). Báo cáo bắt buộc (chiếm 2/3 nguồn báo cáo), từ
các điểm chăm sóc và những người có chức năng kiểm soát cung cấp cho
những người cung cấp dịch vụ và cán bộ xã hội ; b).Báo cáo tự nguyện
(chiếm 1//3 nguồn báo cáo), từ người dân và cộng đồng. Xu hướng chung là
khuyến khích báo cáo tự nguyện.
Cán bộ xã hội tiếp nhận các báo cáo và thực hiện các
quyết định điều tra. Thời gian điều tra có thể kéo dài trong 4 tháng.
Trẻ em, cha mẹ, cảnh sát được thông báo và tham gia quá trình này. Toàn
bộ quá trình điều tra được ghi chép, những thông tin liên quan đến đứa
trẻ được xem xét (như sức khoẻ, quá trình học tập, sử dụng thời gian
rỗi, những sự kiện chính trong quãng đời…). Quá trình điều tra trẻ luôn
được coi trọng và được giám sát. Có thể dùng gia đình để kết nối
(contact family), tuy nhiên nỗ lực để trẻ ở tại gia đình chính thức để
điều tra luôn được ưu tiên. Nếu trẻ trên 12 tuổi, cần có người luôn ở
bên cạnh và hỗ trợ trẻ (contact person). Cán bộ xã hội có chuyên môn về
làm việc với gia đình sẽ tư vấn và hỗ trợ gia đình tạo môi trường tốt
cho trẻ. Nếu trẻ không ở được với gia đình thì đưa trẻ đến gia đình bảo
trợ hoặc cơ sở tập trung.
Luật pháp đã quy định rõ ràng về chất lượng các dịch
vụ, nhưng các dịch vụ chủ yếu được thực hiện ở cấp cơ sở nên việc giám
sát chất lượng theo các chuẩn mực gặp nhiều khó khăn, nhiều thách thức
(nhất là trong quá trình phân cấp). Tăng cường giám sát là giải pháp chủ
yếu. Biện pháp giám sát là tạo điều kiện cho trẻ em được trực tiếp trả
lời và đánh giá các dịch vụ cũng như cảm nhận chất lượng chăm sóc, tuy
nhiên vẫn còn thiếu tiếng nói trẻ em.
Uỷ ban quốc gia về y tế và dịch vụ xã hội
Một chương trình hành động quốc gia về dịch vụ xã hội
được Chính phủ phê duyệt và được Uỷ ban quốc gia về y tế và dịch vụ xã
hội vận hành. Chủ tịch Uỷ ban này là thành viên quốc hội, các thành viên
khác gồm các đại biểu quốc hội, các nhà nghiên cứu, đại diện các đảng
phái. Có 4 nhóm thư kí làm việc cho Uỷ ban này. Uỷ ban làm việc trong
nhiệm kì 2 năm, có nhiệm vụ trình báo cáo thực hiện chương trình hành
động cho Bộ trưởng Y tế và Phúc lợi xã hội. Vụ chuyên trách của bộ lấy ý
kiến đóng góp và chuyển đến lấy ý kiến nhận xét các thẩm phán rồi trình
Quốc hội. Khi quốc hội xem xét báo cáo, nhiều vấn đề có thể trình Quốc
hội để bổ sung và sửa đổi các luật cho phù hợp thực tiễn.
Thụy Điển có nhiều chương trình hành động quốc gia
(chủ yếu định hướng để cấp cơ sở thực hiện) về xâm hại trẻ em, bóc lột
tình dục, ma túy… Tuy nhiên Chương trình về dịch vụ xã hội là chương
trình lớn, phải được Quốc hội thông qua.
Việc bảo vệ trẻ em có tính phòng ngừa sớm không chỉ
thực hiện thông qua dịch vụ xã hội mà được lồng ghép vào nhiều chương
trình khác. Một trong những giải pháp bảo vệ trẻ em là đào tạo đội ngũ
cán bộ xã hội có chất lượng, gắn đào tạo với thực tiễn. Dịch vụ cho trẻ
em có thể bóc tách được, chiếm khoảng 7% chi phí chung cho dịch vụ xã
hội ở cấp cơ sở, tuy nhiên chi phí cho bảo vệ trẻ em khó bóc tách vì còn
được thể hiện trong các chi phí khác như: nhà trẻ, trường học, bệnh
viện…Chi phí chăm sóc trẻ có hoàn cảnh đặc biệt tại các trung tâm của
Thụy Điển rất cao: Tổng chi phí bình quân 1 triệu cua-ron/1 trẻ/năm nên
chính sách đã khuyến khích chăm sóc trẻ tại cộng đồng và gia đình.
Thụy Điển có truyền thống về chính quyền địa phương
tự quản. Cấp địa phương (hạt) chịu trách nhiệm về các dịch vụ sức khoẻ,
trường học và các dịch vụ xã hội khác. Hệ thống chính quyền được bầu ở 3
cấp, thuế thu từ người dân cũng được sử dụng ở cả 3 cấp.
Các cơ quan chính phủ của Thụy Điển nhỏ hơn các quốc
gia khác. Bên cạnh mỗi bộ có Uỷ ban quốc gia phụ trách các vấn đề chuyên
môn, thúc đẩy cấp địa phương thực hiện theo luật và cung cấp các thông
tin, kiến thức chuyên môn cho chính phủ.
Văn phòng Uỷ ban quốc gia về Ytế và Phúc lợi xã hội
tại Stockhom, có 400 nhân viên thuộc 7 vụ ở trung ương và 100 nhân viên
các văn phòng địa phương. Uỷ ban có 170 cố vấn. Nhân viên của Uỷ ban có
chuyên môn sâu, giỏi và có tầm nhìn chung trong lĩnh vực của Uỷ ban phụ
trách. Căn cứ vào Luật, Uỷ ban đưa ra các định hướng cho các địa phương
thực hiện chứ không chỉ đạo trực tiếp. Uỷ ban kiểm tra, giám sát các
hoạt động và dịch vụ, thanh tra các khiếu nại từ địa phương về chất
lượng và mức độ các dịch vụ. Uỷ ban luôn độc lập với Quốc hội. Nhà nước
quy định những công việc của Uỷ ban và các bộ trưởng điều hành nhưng Uỷ
ban phải cố gắng đưa ra những khuyến nghị độc lập, chịu trách nhiệm
trước Chính phủ và trước dân.
Hoạt động của dịch vụ Ngôi nhà mạng.
Mô hình này được xây dựng cách đây 20 năm. Nhà mạng
giúp Hội đồng Hành chính hạt xây dựng chính sách và hỗ trợ các gia đình
có con dưới 18 tuổi, giúp các gia đình tiếp cận các dịch vụ công cộng và
làm công tác tư vấn gia đình. Trong công việc trợ giúp và tư vấn này,
nhiệm vụ chính là phòng ngừa.
Nhà mạng liên tục cập nhật những thông tin, biến động
của các cơ quan Chính phủ, phi chính phủ, các dịch vụ để hỗ trợ, hướng
dẫn, tư vấn các gia đình tiếp cận. Nhà mạng có trách nhiệm nắm chắc các
biến động dân cư, tình hình các gia đình trong khu vực để có thể hỗ trợ,
tìm kiếm các khả năng, nguồn lực hỗ trợ, giải quyết các tranh chấp, mâu
thuẫn trong mỗi gia đình (thậm chí cả những xung đột về quan niệm, suy
nghĩ).
Tại nhà mạng có khu vực nhà mở, nhà sinh hoạt, dành
cho trẻ em từ sơ sinh đến 18 tuổi. Trong lúc cha mẹ nghỉ sinh và chăm
sóc con (thời gian: 18 tháng), cha mẹ đưa con đến và tham gia sinh hoạt ở
đây để chờ chỗ trong nhà trẻ, chia sẻ và học hỏi các kiến thức nuôi dạy
trẻ (gia đình ở Thụy Điển là gia đình nhỏ nên các ông bố bà mẹ không
thừa hưởng được kĩ năng nuôi trẻ từ cha mẹ mình).
Ngôi nhà mạng có 2 địa điểm là cà phê và âm nhạc,
dành cho thanh niên (12 đến 19 tuổi), mở cửa hằng đêm, trừ chủ nhật. Tuy
nhiên, do nhu cầu của thanh niên, Ngôi nhà mạng sẽ đề nghị Hội đồng
hành chính hỗ trợ để hai địa điểm này có thể hoạt động tất cả các tối,
nhằm giảm bớt tệ nạn và bạo lực trong thanh niên.
Nhà mạng còn quản lí các đội, nhóm công tác xã hội để
giúp đỡ những thanh niên say rượu, giúp cha mẹ giám sát con cái ngoài
đường phố…Các gia đình đơn nhất rất cần sự hỗ trợ của các đội công tác
xã hội. Tiêu chí các dịch vụ và hoạt động của Ngôi nhà mạng là: Gần gũi –
liên tục – tôn trọng. Các gia đình có thể sử dụng dịch vụ tư vấn tư
nhân nhưng thường giá cao nên không phải là gia đình nào cũng có khả
năng chi trả.
Các đội công tác xã hội thường gồm 1 nam và một nữ
cán sự xã hội. Họ làm việc với các gia đình, tìm hiểu và hỗ trợ, tư vấn
tình nguyện nếu gia đình chấp thuận. Ví dụ, trong các nhóm này có những
chuyên gia ngôn ngữ giúp trẻ học phát âm, đọc chuẩn nếu trẻ có vấn đề về
ngôn ngữ.
Quy trình làm việc tại nhà mạng thường là: Cha mẹ có
yêu cầu thì gọi điện đến Ngôi nhà mạng, được hẹn và cán bộ Ngôi nhà mạng
đến gia đình cùng cán sự xã hội. Nguyên tắc hỗ trợ và can thiệp các vấn
đề của trẻ em luôn trên nguyên tắc Công ước quyền trẻ em, ưu tiên trẻ
em. Mỗi ca trẻ em gặp khó khăn, thường có sự phối hợp giữa Ngôi nhà mạng
+ Phòng chăm sóc trẻ em, thanh niên, người nghiện + Gia đình và chính
trẻ em, tổ chức các cuộc họp để tìm giải pháp. Mỗi ca họp thường 2,5
tiếng, với sự tham gia của 25 đến 30 người. Trẻ được tìm hiểu và phát
hiện vấn đề bằng phương pháp “Xây dựng kế hoạch cá biệt” (“Case Plan
Development”). Trẻ được hướng dẫn và khuyến khích mô tả các mối quan hệ
của trẻ thông qua các hình vẽ và được bố, mẹ, các chuyên gia lắng nghe,
chứng kiến. Nếu một cuộc họp chưa phát hiện được vấn đề và có giải pháp,
có thể tổ chức các cuộc họp sau.
Các dịch vụ của Ngôi nhà mạng thường phức tạp và khá
nặng nên cần sự hỗ trợ của giáo viên và người hỗ trợ trẻ (contact
person). Sự phối hợp giữa các bên được quy định chung trong luật, các
ngành thì xây dựng quy chế phối hợp cụ thể.
Thanh tra trẻ em (Child Ombusman)
Sau khi phê chuẩn Công ước LHQ về quyền trẻ em, Thanh
tra trẻ em của Thụy Điển được thành lập. Đây là hình thức thanh tra độc
lập, là tổ chức thay mặt trẻ em để giải quyết và đáp ứng các nhu cầu
của trẻ em. Thanh tra trẻ em đã thành lập 01 hội đồng của thanh niên và 7
hội đồng của trẻ em có nhiệm vụ duy trì các mối quan hệ với trường, lớp
học trong các hoạt động thanh tra.
Nhiệm vụ trọng tâm của Thanh tra trẻ em là:
1. Lồng ghép quan điểm quyền trẻ em vào công việc các
bộ ngành, khuyến nghị các cấp chính quyền thân thiện với trẻ em hơn
thông qua “Chiến lược thực hiện Công ước quyền trẻ em” của Bộ Y tế và
Phúc lợi xã hội Thụy Điển;
2. Tuyên truyền, theo dõi tiến bộ trong việc thực hiện chiến lược ở các cấp;
3. Văn phòng Thanh tra trẻ em không trực tiếp tiếp
nhận và giải quyết các vụ việc mà hỗ trợ, thúc đẩy việc triển khai chính
sách, chiến lược theo phương pháp “Cây gậy và củ cà rốt”, tuy nhiên
Thanh tra trẻ em không có quyền trực tiếp xử phạt. Thanh tra trẻ em quan
tâm đến việc thúc đẩy giải quyết những khó khăn của trẻ em trong cuộc
sống.
Một số vấn đề đáng quan tâm của trẻ em Thụy Điển hiện
nay: Nạn trấn lột, bắt nạt trong trẻ em; Đối xử không bình đẳng với trẻ
em, tiêu chuẩn và khung pháp lí không bình đẳng đối với trẻ em như
những người khác; Trách nhiệm chăm sóc trẻ em trong các cuộc li hôn; Các
sang chấn tinh thần (stress) do các sức ép ở nhà trường, gia đình, quan
hệ bạn bè…
Thanh tra trẻ em thực hiện báo cáo Chính phủ về những
vấn đề của trẻ em; thông tin cho trẻ em và thanh niên về những vấn đề
đang diễn ra để làm cho người lớn phải tôn trọng quyền trẻ em; trẻ em
nhận thức về quyền của mình.
Thanh tra trẻ em hợp tác với cảnh sát để cung cấp các thông tin, tổ chức tập huấn về quyền trẻ em cho lực lượng này.
Thụy Điển có 7 tổ chức thanh tra độc lập về các vấn
đề (ví dụ người già, đồng tính…). Riêng Thanh tra trẻ em chưa thanh tra
và xử lí các vụ cụ thể như một số nước khác do chưa có luật riêng về
Thanh tra trẻ em cũng như Luật xử phạt phân biệt đối xử trẻ em. Tuy
nhiên, ở cấp cơ sở cũng đã có hệ thống quyền lực để xử lí các vụ việc cụ
thể.
Trung tâm nhận con nuôi quốc tế Adoption Centre (AC)
Thụy Điển hiện có 6 trung tâm nhận con nuôi, trong đó
3 trung tâm nhỏ. Trung tâm AC là trung tâm lớn nhất và có thời gian
hoạt động lâu nhất, thành lập từ năm 1969, là một tổ chức phi chính phủ.
Văn phòng AC hiện có 50 người làm việc chuyên trách và tình nguyện, có
hoạt động và quan hệ tại 20 quốc gia. Đã giúp 21.000 trẻ em từ 50 quốc
gia được nhận làm con nuôi tại 8.500 gia đình Thụy Điển. Trung tâm có
bản tin định kì cung cấp cho các gia đình này. 50% trẻ em được nhận con
nuôi qua Trung tâm này đến từ Trung Quốc. Trung bình một năm có 900 trẻ
em được nhận nuôi tại Thụy Điển, trong đó có 600 em thông qua Trung tâm
này.
AC có 3 mảng hoạt động chính: 1) Thực hiện và hợp tác
các dự án trợ giúp quốc tế với mục đích: phòng ngừa bỏ rơi trẻ em, tìm
gia đình thay thế cho trẻ bị bỏ rơi, giáo dục trẻ em hiểu các quyền của
trẻ em, hỗ trợ trẻ em; 2) Giúp trẻ em con nuôi tìm được cội nguồn khi
trưởng thành như tổ chức các chuyến đi về đất nước sinh ra trẻ; 3) Tổ
chức các hoạt động cho các gia đình nhận con nuôi (kiến thức về nhận con
nuôi, giáo dục kĩ năng và chia sẻ kinh nghiệm…).
SOURCE: TẠP CHÍ GIA ĐÌNH VÀ TRẺ EM
Trích dẫn từ:
0 comments:
Post a Comment