LS. NGUYỄN HỒNG LÂM – CÔNG CHỨNG VIÊN. PHAN VĂN CHEO
1. Lập di chúc khi chưa có tài sản thật?
Theo quy định của pháp luật dân sự, di chúc là sự thể
hiện ý chí cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi
chết. Tài sản của người lập di chúc để lại được gọi là di sản. Người lập
di chúc có toàn quyền định đoạt đối với di sản của mình (để lại cho ai,
tỉ lệ thừa hưởng…).
Hiện nay, khi có yêu cầu công chứng, chứng thực di
chúc, người lập di chúc phải chứng minh tài sản của mình là hợp pháp và
có thật (nếu là nhà, xe, cổ phần, cổ phiếu… thì phải có chứng từ sở hữu;
nếu là tiền thì được thể hiện qua tài khoản ngân hàng). Nói cách khác,
đó phải là tài sản cụ thể. Nếu không chứng minh đuợc tài sản ấy có thật
thì cơ quan thẩm quyền sẽ từ chối công chứng, chứng thực di chúc. Đáng
nói là có nhiều người lập di chúc có yêu cầu để lại những tài sản của
mình có được tại thời điểm qua đời, tức bao gồm cả những tài sản hình
thành trong tương lai. Mà những tài sản này thì không thể chứng minh
tính có thật. Từ đó làm phát sinh tình huống mỗi lần được sở hữu một tài
sản mới thì chủ sở hữu phải lập di chúc mới, có liệt kê thêm tài sản
mới thì mới đảm bảo quyền định đoạt của mình đối với di sản.
Được biết, nhiều công chứng viên đang hành nghề tại
các phòng công chứng và văn phòng công chứng đều không đồng ý công chứng
vào di chúc có đề cập đến tài sản hình thành trong tương lai. Việc từ
chối được căn cứ vào các quy định của Luật Công chứng. Cụ thể, người đi
công chứng các hợp đồng, giao dịch liên quan đến tài sản mà pháp luật
quy định phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng phải nộp bản sao giấy
chứng nhận quyền sở hữu, quyền sử dụng hoặc bản sao giấy tờ thay thế
được pháp luật quy định.
Tuy nhiên, theo người viết, người lập di chúc cần
được quyền định đoạt những tài sản hình thành trong tương lai của mình
vì đây là nhu cầu chính đáng và thiết thực. Di chúc chỉ cần có nội dung
ngắn gọn nhưng đầy đủ ý nghĩa :“Tôi để lại cho ông A những tài sản thuộc
quyền sở hữu, sử dụng hợp pháp của tôi tại thời điểm tôi qua đời”. Việc
chứng minh tính hợp pháp của di sản thuộc trách nhiệm của người được
thừa hưởng di sản. Khi thừa kế mở, nếu chứng minh được di sản nào thì họ
được quyền nhận di sản đó. Cách làm này cũng phù hợp với những tài sản
thuộc sở hữu của người lập di chúc nhưng chưa được cơ quan thẩm quyền
công nhận quyền sở hữu tại thời điểm lập di chúc (như nhà, đất chưa có
chủ quyền…).
Xem ra, ràng buộc nói trên cần được cơ quan chức năng xem xét, chỉnh sửa để đáp ứng được nhu cầu đa dạng của cuộc sống.
2. Tài sản chưa có, không nên đòi giấy sở hữu
Theo khoản d Điều 35 và Điều 46 Luật Công chứng,
người đi công chứng di chúc những tài sản mà pháp luật quy định phải
đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng phải nộp bản sao giấy chứng nhận
quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản. Từ quy định này, các công chứng
viên đã từ chối công chứng các di chúc liên quan đến nhà, đất chưa có
giấy hồng, giấy đỏ, hoặc những hợp đồng góp vốn mua căn hộ, nền đất…
Đối với nhà, đất chưa có giấy chứng nhận, do chúng là
loại tài sản đang hiện hữu nên xem ra sự từ chối trên đúng quy định.
Nhưng đối với các hợp đồng góp vốn mua nhà, đất, do bất động sản ấy chỉ
có ở thì tương lai (tức chưa phải là tài sản vào thời điểm công chứng di
chúc) nên nhiều người đã cảm thấy ấm ức khi bị từ chối.
Siết chặt vì ngại tranh chấp
Qua nhiều thời kỳ, quan điểm của các cơ quan chức
năng về việc làm di chúc có sự thay đổi. Năm 1987, Bộ Tư pháp có một
thông tư hướng dẫn: Công chứng viên không được yêu cầu đương sự xuất
trình giấy tờ xác nhận quyền sở hữu tài sản. Tuy nhiên, công chứng viên
phải giải thích để người dân hiểu nếu tài sản ghi trong di chúc không
thuộc sở hữu của người làm di chúc thì người được chỉ định trong di chúc
không được quyền thừa kế tài sản.
Triển khai được một thời gian thì quy định này đã gây
ra một số bất cập. Chẳng hạn có người đã lập di chúc để định đoạt những
căn nhà… đang bị nhà nước quản lý! Để hạn chế, loại trừ các tranh chấp như thế, các nghị định
31, 45, 75 về công chứng của Chính phủ đều hướng dẫn: Khi làm di chúc
để định đoạt các tài sản mà pháp luật quy định phải đăng ký quyền sở
hữu, quyền sử dụng thì người yêu cầu công chứng, chứng thực phải có đầy
đủ giấy tờ để chứng minh quyền sở hữu, quyền sử dụng đối với tài sản đó,
trừ trường hợp tính mạng của người lập di chúc bị cái chết đe dọa.
Nay thì Luật Công chứng còn yêu cầu cụ thể hơn nữa:
Người đi làm di chúc nhất định phải có bản sao giấy chứng nhận quyền sở
hữu, quyền sử dụng tài sản. Làm sao người dân đáp ứng được ngay yêu cầu
này khi các hợp đồng góp vốn mua căn hộ, nền đất có thể kéo dài đến ba,
bốn năm?
Có ý kiến cho rằng loại hợp đồng này không phải là
tài sản mà là quyền tài sản. Do vậy, công chứng viên vẫn có thể công
chứng di chúc theo hướng người góp vốn được quyền để lại cho người thừa
kế các quyền lợi có dính dáng đến hợp đồng. Và như thế, người lập di
chúc chỉ cần nộp bản hợp đồng để thể hiện có việc góp vốn chứ không cần
nộp giấy chứng nhận nhà, đất. Nhưng theo tôi, cách xử lý này chưa hẳn ổn
thỏa. Để giải quyết, tôi thường hướng dẫn người dân lập di chúc để lại
số tiền mua căn hộ cho người thừa kế. Đương nhiên, di chúc kiểu này
không tạo sự ưng ý tuyệt đối cho người góp vốn vì tiền mua căn hộ, nền
đất khác với giá trị căn hộ, nền đất.
Nên thay đổi để phù hợp thực tế
Theo luật pháp Việt Nam, văn bản công chứng có giá
trị chứng cứ để phục vụ cho việc thực hiện các giao dịch, góp phần bảo
đảm an toàn pháp lý trong các quan hệ dân sự, kinh tế, thương mại và
quan hệ xã hội khác. Nếu ở Mỹ, công chứng viên chỉ cần làm chứng đã có
sự việc đúng như vậy xảy ra thì nước ta lại không làm vậy. Khi công
chứng hợp đồng, di chúc, công chứng viên có trách nhiệm chứng nhận tính
xác thực của hợp đồng, giao dịch. Đây chính là căn cứ để Luật Công chứng
bắt buộc tài sản để thừa kế phải có đầy đủ giấy chứng nhận quyền sở
hữu, quyền sử dụng.
Theo tôi, việc công chứng nội dung phù hợp với đặc
điểm, tình hình của pháp luật ta hiện nay. Nhưng cách thức công chứng
này cần được áp dụng linh hoạt để phù hợp với thực tế giao dịch hợp pháp
của người dân. Rất nhiều người đề nghị việc lập di chúc cần được thực
hiện theo kênh này, việc thừa kế theo di chúc cần được giải quyết theo
kênh khác. Cá nhân tôi cũng đồng tình với đề xuất này, nhất là đối với
những trường hợp muốn lập di chúc để lại nhà, đất còn nằm trong giai
đoạn góp vốn tạo lập.
SOURCE: BÁO PHÁP LUẬT TPHCM (CIVILLAWINFOR
TỔNG HỢP TỪ CÁC BÀI VIẾT CỦA LUẬT SƯ NGUYỄN HỒNG LÂM VÀ CÔNG CHỨNG VIÊN
PHAN VĂN CHEO – Tên bài viết do Civillawinfor đặt. Mong quí báo và các
tác giả thông cảm).
Trích dẫn từ:
0 comments:
Post a Comment