Pháp luật tư sản - Thời kỳ tư bản lũng đoạn nhà nước, chủ nghĩa tư bản hiện đại - ThS Lê Thị Thanh Nhàn

I. PHÁP LUẬT TƯ SẢN THỜI KỲ TƯ BẢN LŨNG ĐOẠN NHÀ NƯỚC, CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI
1. Một số ngành luật cơ bản trong thời kỳ chủ nghĩa tư bản lũng đoạn và tư bản hiện đại
a. Luật Hiến pháp
- Trong thời kỳ này, một số nước vẫn áp dụng Luật Hiến pháp của thời kỳ trước, tuy có sửa đổi, bổ sung một vài điều luật (Mỹ, Na-Uy, Bỉ, Thuỵ Sỹ, hiến pháp không thành văn của Anh). Một số nước khác tiến hành xây dựng lại Hiến pháp. Đối với những nước tư bản mới được thành lập thì xây dựng mới Luật Hiến pháp cho quốc gia mình.
- Trong giai đoạn này, Hiến pháp ghi nhận mối tương quan lực lượng xã hội giữa giai cấp tư sản và nhân dân lao động. (Trong thời kỳ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, nó ghi nhận mối tương quan lực lượng giữa giai cấp tư sản và giai cấp phong kiến).
- Trước sự đấu tranh của nhân dân lao động, giai cấp tư sản buộc phải nhượng bộ thông qua việc ghi nhận vào hiến pháp một số điều khoản có nội dung dân chủ hơn thời kỳ trước (quyền tự do bầu cử, quyền có việc làm, quyền bình đẳng nam nữ…)
b. Luật dân sự tư sản
- Quyền sở hữu tài sản
Bước sang thời kỳ chủ nghĩa tư bản độc quyền, dân luật tư sản có nhiều biến động lớn:
+ Pháp luật của thời kỳ trước tước quyền sử dụng lòng đất của chủ sở hữu, pháp luật tư sản hiện đại còn tước quyền sử dụng năng lượng nước và quyền sử dụng không phận.
+ Việc trưng thu, trương mua quyền sử dụng đất để xây dựng đường giao thông, xây dựng các công trình quân sự ở các nước được tiến hành với thủ tục đơn giản. Thực chất, những quy định pháp luật trên đây đã hạn chế quyền tư hữu nhỏ, phục vụ cho các tập đoàn tư bản độc quyền (chỉ có tập đoàn tư bản lớn mới đủ vốn và khả năng xây dựng các công trình với quy mô lớn như thế).
+ Một trong những chế định mới và quan trọng của pháp luật tư sản thời kỳ này là chế định về quyền sở hữu tư bản nhà nước. Chế định này điều chỉnh quan hệ quan hệ sở hữu tư bản nhà nước với mục đích vừa mang lại lợi ích cho nhà nước, vừa mang lại lợi nhuận tối đa cho tư bản độc quyền.
+ Nhìn chung, chế định này không nhằm tước đoạt quyền sở hữu của tư sản mà chỉ nhằm tập trung tư sản vào tay tư bản độc quyền. Nghĩa là nó không bảo vệ triệt để quyền tư hữu nói chung mà bảo vệ cho tư bản độc quyền.
- Các đạo luật chống Tơ-rớt
+ Trong nửa đầu thế kỷ 20, do phong trào đấu tranh của quần chúng nên đa số các nước tư sản ban hành những đạo luật chống Tơ-rớt (luật chống độc quyền). Tuy nhiên, các đạo luật này không có hiệu lực trên thực tế hoặc chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn.

- Các chế định hợp đồng
+ Do sự độc quyền về nguyên liệu và thị trường, nên quyền bình đẳng giữa các bên trong hợp đồng bị hạn chế nhiều.
+ Nhà nước tư bản từng bước can thiệp vào quan hệ hợp đồng thông qua việc ban hành các đạo luật, các văn bản này điều chỉnh chi tiết các loại hợp đồng.
- Chế định hôn nhân gia đình
+ Do phong trào đấu tranh của quần chúng và do vai trò của lực lượng lao động nữ nên địa vị pháp lý của người phụ nữ từng bước được cải thiện. Phụ nữ dần dần được hưởng những quyền của mình (được toàn quyền sử dụng thu nhập của mình, quyền bình đẳng nam nữ, cấm sự cưỡng ép kết hôn, xác nhận quyền thừa kế của các con trong gia đình, phụ nữ được quyền bầu cử….)
+ Chế định này còn được sửa đổi theo xu hướng đơn giản hoá trình tự và thủ tục ly hôn (Vợ chồng bình đẳng trong ly hôn; vợ hoặc chồng được ly hôn trong trường hợp người kia không chung thủy, đối xử tàn nhẫn, mắc bệnh nan y…)
- Chế định thừa kế cũng có nhiều thay đổi như:
+ Xác lập trật tự thừa kế đối với các loại di sản.
+ Bảo đảm điều kiện vật chất cho phụ nữ góa bụa.
+ Con ngòai giá thú và con nuôi cũng được tham gia quan hệ thừa kế.
- Luật Lao động
+ Do phong đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động và do ảnh hưởng của chế độ xã hội chủ nghĩa đồng thời nhằm từng bước can thiệp vào quan hệ lao động – quan hệ giữa người chủ và người làm thuê, nhà nước tư sản ban hành đạo luật mới: Luật Lao động.
+ Luật lao động điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình sử dụng lao động làm thuê: hợp đồng lao động, bảo hộ lao động, tranh chấp lao động…
- Luật Hình sự
+ Từ thời kỳ chiến tranh thế giới lần I đến vài thập niên sau chiến tranh thế giới lần II, các nhà nước tư sản ban hành nhiều đạo luật đặc biệt về tội chính trị. Nội dung của các đạo luật này là cấm các Đảng Cộng sản hoạt động, hạn chế hoặc cấm các tổ chức công đòan, các cuộc bãi công và trào lưu dân chủ khác.
+ Đi đôi với việc ban hành các đạo luật trên, Nhà nước tư sản đẩy mạnh các cuộc đàn áp ngoài vòng pháp luật. Bộ máy trấn áp của Nhà nước tư sản bỏ tù hoặc đã giết hại những người cộng sản và những người tiến bộ khác mà không cần xét xử, thẳng tay đàn áp các cuộc biểu tình, bãi công. Từ vài thập kỷ trở lại đây, các đạo luật rái với Hiến pháp tư sản như trên bước bị bãi bỏ. Chính quyền tư sản thay các biện pháp đàn áp trắng trợn bằng các biện pháp ôn hoà.
- Luật tố tụng
+ Trong một thời gian dài (đặc biệt trong thời kỳ trị vì của phát xít), chế định dự thẩm, nguyên tắc suy đoán vô tội, quyền của bị cáo trước toà – những chế định mang tính dân chủ tư sản bị hạn chế hoặc bãi bỏ.
+ Sau chiến tranh thế giới lần II, những chế định này dần dần được phục hồi.
2. Đặc điểm của pháp luật tư sản trong thời kỳ này
Xét về mặt bản chất thì tính giai cấp của pháp luật tư sản không thay đổi, nhưng do những biến động về kinh tế, chính trị, xã hội hoặc do bị ảnh hưởng của phong trào đấu tranh của các trào lưu dân chủ, nên trong thời kỳ chủ nhghĩa tư bản lũng đoạn, chủ nghĩa tư bản hiện đại, pháp luật tư sản có nhiều biến đổi. Nhìn chung, pháp luật tư sản trong thời kỳ này có những đặc điểm sau:
- Do đặc điểm và một số chức năng mới của Nhà nước tư sản nên khối lượng các văn bản pháp luật tăng nhiều.
- Nhà nước tư bản độc quyền có chức năng mới là chức năng quản lý kinh tế nên pháp luật của thời kỳ này góp phần vào việc điều tiết kinh tế tư bản chủ nghĩa.
- Trong một thời gian dài, Nhà nước tư bản ban hành và thực hiện nhiều đạo luật phát xít, trái với Hiến pháp tư sản. Sau đó, các đạo luật này dần dần bị bãi bỏ và các chế định của dân chủ tư sản từng bước được phục hồi và phát triển.
- Trong vài thập niên gần đây, nhằm ổn định xã hội tư sản, bảo vệ trật tự pháp luật tư sản, trật tự của chế độ tư bản chủ nghĩa, pháp luật tư sản từng bước hoàn thiện và phát triển các chế định dân chủ tư sản.

Posted in: Hoc Kỳ II Lịch sử Nhà nước và pháp luật thế giới,ThS Lê Thị Thanh Nhàn